جلسه تدبر در سوره مبارکه جمعه

بسم الله الرحمن الرحیم.

در هفته های گذشته، دوستان ستاد نماز جمعه یزدانشهر به نیت آغاز فعالیت های تشکیلاتی این ستاد، جلساتی با محور تدبر در سوره مبارکه جمعه  ترتیب دادند. تاکنون سه جلسۀ عمومی به منظور تبیین مفاهیم و غرض این سوره برگزار شده است. در ادامه نیز قرار است جلساتی با رویکردی تخصصی و تشکیلاتی به نیت نوشتن دستور کار بر اساس این سوره مبارکه برگزار گردد.

در ادامه کلیاتی از این جلسات بیان خواهد شد تا دوستان علاقه مند نیز از مطالب آن استفاده کنند.

تدبر در سوره مبارکه جمعه

 

دسته بندی موضوعی کلمات:

مهم ترین کلمات سوره را می توان در دسته های موضوعی زیر قرار داد.

الله(10 بار): هو، مورد تسبیح، ملک، قدوس، عزیز(2)، حکیم(2)، مبعوث کننده، ذوالفضل العظیم، عدم هدایت ظالمین، علیم بالظالمین، خیرالرازقین

رسول: بعثت، وظایف رسول، ترک شده در حال قیام، مورد فضل الهی، قل کننده

کتاب: اُمییّن، آیات، تلاوت، تعلیم، حکمت،حکیم، ضلالت، تورات، حمارحمل کننده کتاب

یهود: بیع، ابتغای فضل الهی، تجارت، لهو، رازق، فضل

نمازجمعه:تسبیح، قدوس، تزکیه، آیات الهی، صلات، ذکر الله، فلاح، قائم

 

دسته بندی موضوعی آیات:

آیات این سوره را می توان به سه دسته تقسیم کرد.

دسته اول آیات 1تا4 - تسبیح خدا و توصیف اسماء خدا به ارسال رسول و کتاب

دسته دوم آیات 6تا8- مثل یهود و مواجهه آنها با کتاب

دسته سوم آیات 9تا11 نماز جمعه و مواجهه مسلمانان با این منسک مهم

هر کدام از این دسته ها را به صورت مجزا بررسی می کنیم.

 

دسته اول آیات 1تا4

در این دسته از آیات ابتدا خداوند به 5 صفت معرفی می شود و در ادامه به اقتضای این صفات یکی از افعال خدا نیز بیان میگردد.

-         خدایی که منزه از هر عیب و نقصی است و تمام آنچه در آسمان و زمین هستند به تسبیح او مشغول اند.

-         خدایی که به اقتضای صفات جامع کمالی اش، به حق مالک حقیقی عالم است.

-         خدایی که به اقتضای کمال و مالکیتش+ مالکیت و تسلطش قدوس است.

-         خدایی که به اقتضای کمال+ مالکیت+ قدوسیتش عزیز و در بالاترین مرتبه از عزت قرار دارد.

-         خدایی که به اقتضای کمال و بی نقصی+مالکیت+قدوسیت+عزتش حکیم است.

اکنون این خدا با این صفات و به اقتضای این صفاتش یک فعلی در عالم انجام داده است. و آن این است که در میان اُمیین(کسانی که تاکنون کتاب الهی نداشته اند و نسبت به جنین کتابی تعلیمی نداشته اند) رسولی(فردی که تنفیذ شود برا حمل یک امر) از آنها مبعوث کرده است تا میان آنها به

-         تلاوت آیاتش بر آنها

-         تزکیۀ آنها

-         تعلیم کتاب و حکمت

بپردازد.

اگر این کار را نمی کرد انسان ها در ضلالت مبین باقی می ماندند. البته خدای کاملِ مالکِ قدوسِ عزیزِحکیم به خاطر این صفاتش این عمل را انجام داده است. اگر خدا متخلق به این صفات نبود این عمل را انجام نمی داد. البته خدا بر انسان ها منت نهاده است.(لحن امتنان در سوره هست.)

ترتیب وظایف رسول از اهمیت حِکمی بالایی برخوردارند و در فعالیت های ستاد نماز جمعه باید این ترتیب رعایت شود.

این رسول و این کتاب و این وظایف یک فضل عظیم از جانب الله بوده است. بنابر این رسول و کتاب به واسطۀ وابستگی به الله ملک قدوس عزیز حکیم، در پی آن هستند تا با تلاوت آیات، تزکیه و تعلیم کتاب و حکمت،  منجر به رفع نواقص و سرعت بخشیدن به حرکت جامعه انسانی(تسبیح)، برقراری حاکمیت الهی(ملک)، عزت بخشیدن به جامعه اسلامی(عزیز) و عامل کردن این جامعه به اعمال حکیمانه و عاقبت نگرانه(حکیم) شوند.

از نظر الله، فضل عظیم این موارد هستند که خدا به واسطه رسول و کتاب می خواهد جامعه را از این فضل برخوردار بکند. البته هر کسی شایستگی برخورداری از این فضل را نداشته است مگر حضرت رسول اکرم صلوات الله علیه. که بنابراین، این آیه (آیه 4) می خواهد از مقام بالای پیامبر نزد خدا پرده بردارد و جامعه اسلامی و انسانی را که فطرتا در پی فضل هستند به فضل عظیم راهنمایی و متوجه بکند.

گروه دوم آیات 5تا8:

اما در این دسته خداوند برای آن گروه از جامعه اسلامی که قدرت فهم مفاهیم کلی و عمیق دسته اول  آیات را ندارند، یک مثل بیان میکند. مثال، داستان قوم یهود است(هادوا). قومی که کتاب تورات همانند قرآن برای هدایت آنها نازل شد اما مواجهه این قوم با کتاب: تکذیب ایات الله و ظلم در حق و شان این کتاب بود. آنها کتاب تورات را بر دوش می کشیدند و ادعای اهل کتاب بودن داشتند اما دریغ از درصدی توجه به مفاهیم حکیمانه این کتاب. مثال این قوم و همه کسانی که اهل عمل بر اساس کتاب اللهی نیتند مانند الاغی است که کتاب حمل می کند اما درکی از مفاهیم این کتاب را ندارد.

این مثال(الاغ حامل کتاب) در مقابل رسولی است که حامل کتاب اللهی است اما به سبب هم سویی با مفاهیم این کتاب از مقام و موقعیت بالایی برخوردار است.

خدا به واسطه این بی توجهی این اقوام را به سمت کمال، اقتدار، طهارت، عزت و حکمت راهنمایی نمی کند به همین دلیل جامعه یهود در دنیا گرفتار انواع عیوب، خاری و ذلت می شوند و به دلیل عدم برخورداری از حکمت و عمل حکیمانه، ادعای اولیاء برای خدا بودن دارند اما چون اعمالی حکیمانه و عاقبت نگر برای اخرت خود از پیش نفرستاده اند، در مقابل تحدی به مرگ سکوت می کنند. این قوم نمی توانند مرگ را بپذیرند چون حکمتی نداشته اند که به واسطه آن به اعمال و اخرت خود مطمئن باشند زیرا تنها حکمت است که منجر به عمل صالح می شود.

اما فرار آنها از مرگ بی مورد است زیرا ناگزیر به سمت مرگ حرکت می کنند و نسبت به اعمالی که انجام داده اند و نسبت آن اعمال با حکمت های کتابشان سوال خواهند شد و البته از دست خالی بودن خود آگاه می شوند.

 

گروه سوم: آیات 9تا11

در این آیات خطاب مجددا به امت اسلام باز می گردد تا آنها را به راهی هدایت بکند که بتوانند از برکات کتاب و رسول برخوردار شوند، به عاقبت یهود مبتلا نشوند و اگر در باور اعتقادات و اعمالشان نقص و عیبی هست آنها را متوجه کرده و شرایط را برای رفع معایب جامعه اسلامی فراهم بکند(تسبیح جامعه اسلامی).

ابتدا می فرماید ای کسانی که ایمان آورده اید، برای امت اسلامی یک برنامه ای قرار داده شده که پایگاه مهمی برای رسول والامقام و انجام وظایف اوست. آن کرسی و تریبون نماز جمعه است. این نماز و این روز که روز جمع امت اسلامی است، بستری است برای ذکر الله جامع صفات کمال. پس برای برخورداری از این خیر بزرگ سعی کنید، شتاب کنید و تمام تلاش خود را انجام بدهید. در این منسک مهم، آنقدرخیر و برکت برای شما هست که شاید حد واقعی آن را ندانید.

مشکل جامعه اسلامی هنگام ندای برای نماز جمعه این است که ممکن است درگیر بیع باشند.درگیر کسب فضل های دنیایی باشند، درگیر تجارت یا لهو باشند. بله کسب فضائل، کسب رزق و خیر فطری انسانهای جامعه است. اما کدام رزق و فضل و خیر؟

همانطور که در ابتدای سوره گفته شد، فضل عظیم وجود مبارک حضرت رسول و کتاب است که این دو به الله ذوالفضل العظیم وابسته هستند. باید در جست و جوی فضل الهی باشند نه مانند یهود گرفتار دنیا و فضائل دنیایی و لهوی که فاقد فواید عاقبت نگرانه باشند. (حکمت)≠(لهو)

نهایت فلاح جامعه در توجه کامل و زیاد(ذکر) به الله جامع صفات کمالی است. این الله است که بهترین رازق است. صاحب فضل عظیم است و این فضل را به هرکس بخواهد می دهد و اکنون آن را نزد حضرت رسول به ودیعه نهاده است.  فضل نزد رسول است. پس چرا شما او را با این همه عظمت و کمال، رها می کنید و به سراغ چیزی می روید که فاقد عاقبت خیر است(لهو)، می روید!!!!!

بیایید به وسیله نماز جمعه همراه با هر آنچه در آسمان و زمین است خدا را در نهایت کمال و عاری از عیب تسبیح کنید باشد تا به این وسیله خلیفه خدا در زمین بشوید و به واسطه وابستگی به رسول و کتاب الهی که به اقتضای کمال، مالکیت، قدوسیت، عزت و حکمت الله به سمت شما امده اند،و آمده اند تا شما را با تلاوت آیات تزکیه کنند و به شما کتاب و حکمت بیاموزند، تا شما هم به کمال برسید، در زمین حاکم و مسلط بشوید، پاک و مطهر شوید، عزت پیدا بکنید و با نهایت علم و حکمت اعمالی حکیمانه در زمین انجام بدهید که علاوه بر تسبیح تکوینی آسمان و زمین، به صورت تشریعی نیز همه چیز تسبیح گوی خدا شوند.

در نشریات زیر متن سوره مبارکه و فضائل این سوره بیان شده است.